پل خواجو و رازهایی که از معماری صفویان فاش می‌کند!

نبض اصفهان در قلب نصف جهان با صدای زاینده‌رود می‌زند. جایی که شاهرگ این شهر زیباست و بدون آن، انگار اصفهان چیزی کم دارد. اما جذابیت و شکوه زاینده‌رود به همین‌جا ختم نمی‌شود. پل خواجو با معماری اصیل و جذابش نظاره‌گر جریان این رود زیباست.

پلی که شب‌ها، شکوه اصفهان را چندین برابر می‌کند و درست روبروی سی و سه پل قرار گرفته است. ظرافت و هنر در ساخت این پل به اندازه‌ای است که با گذشت سال‌ها هنوز با همان زیبایی و استحکام، تاریخ این شهر کهن را به رخ می‌کشد.

گشتی در پل خواجوی اصفهان بزنیم و کمی در تاریخ با چاشنی معماری سفر کنیم.

تاریخچه پل خواجو

اصفهان بخش زیادی از تاریخ و هنر خود را مدیون دوره صفوی است. بناهای بی‌نظیری که هنوز هم با گذشت سال‌ها در نصف جهان می‌درخشند.

پل خواجو یکی از این سازه‌های معماری عجیب و باشکوه است که بر روی زاینده‌رود قرار گرفته و با یک عمارت شاه‌نشین در وسط آن، روزگاری میزبان شاهان صفوی بوده است که در آن شکوه اصفهان را تماشا می‌کردند.

شاه‌عباس دوم، ساخت این پل را در سال ۱۰۶۰ شروع کرد که حدفاصل دو محله دروازه حسن‌آباد و خواجو با راه شیراز و تخت فولاد بوده است تا آن‌ها را به هم پیوند بزند.

البته باستان‌شناسان، قدمت پل خواجو را بیشتر از دوران صفوی می‌دانند. پلی که در دوره تیموریان به نام حسن بیک درست در همین‌جا قرار داشته و پس از تخریب آن، پلی جدید با چیزی که ما به نام پل خواجوی اصفهان می‌شناسیم، ساخته شده است.

دلیل ساخت پل خواجو

زاینده رود مثل یک رگ اصلی از میان اصفهان می‌گذرد و دهلیزهای چپ و راست آن، محله‌های اصفهان هستند. همین مسئله باعث شد که شاهان صفوی و قبل‌تر از آن‌ها در دوره‌های گذشته، پل‌های مختلفی روی زاینده رود بنا شود. یکی از این پل‌ها، سازه خواجو است که نه‌تنها یک پل بلکه شکوهی از معماری و هنر اصفهان است.

ویژگی‌های معماری پل خواجو

اگر به اصفهان و پل خواجو بروید، محال است به‌سادگی فقط از روی آن عبور کنید. این پل عجیب و شگفت‌انگیز فقط کارکرد پل ندارد. شاهکار معماری صفوی، محلی برای تفریح و دیدن زاینده‌رود و لذت بردن از شب‌های اصفهان است.

این پل ۱۳۳ متری، در دوطبقه و به شکل قوسی ساخته شده و ساخت آن به صورتی است که با بستر زمین هماهنگی کامل دارد.

۲۳ طاق در پایین پل علاوه بر زیبایی و شکوه معماری، کارکرد اصلی پل خواجو را به نمایش می‌گذارند. مدل قوسی شکل باعث می‌شود که وزن پل و بارهای آن به دو طرف تقسیم شده و مانع از رانش افقی یا تخریب آن شود.

در سمت پایین پل، سازه به صورتی است که با دهانه‌های مخصوص آب را به شکل مثلثی عبور می‌دهد و از بالا شبیه به یک پنجه عقاب به نظر می‌رسد. همچنین به‌عنوان یک سد زیرزمینی برای مخزن آب زیرزمینی کاربرد دارد. ضمن اینکه مانع از بالا آمدن بیش از حد آب شده و آن را کنترل می‌کند.

با بستن دریچه‌های پشت سد، سطح آب در یک طرف زاینده‌رود بالاتر آمده و در گذشته کشاورزان می‌توانستند برای کشاورزی از آن استفاده کنند.

اصفهان جاذبه های عجیب زیادی دارد. مثلا یکی از آن‌ها مسجد شیخ لطف الله است که عجایب معماری و رازهای تاریخی‌اش را در همین مجله گفته‌ایم.

از عجایب و رموز پل خواجو

این‌همه شهرت و شکوه معماری تنها نمی‌تواند به دلیل یک سازه آجری قرینه روی زاینده‌رود باشد. بدون شک، پل خواجوی اصفهان رازهایی در دل خود دارد که آن را عجیب و مرموز کرده است.

قرینه‌سازی پل خواجو

اگر پل خواجوی اصفهان را از وسط عمارت شاه‌نشین که درست در میان آن قرار گرفته است، دو بخش کنیم، یک‌لحظه احساس می‌کنیم یک طرف پل بدون هیچ تغییری در سمت دیگر کپی شده است.

قرینه‌سازی پل در جز به جز آن به طور کامل مشخص است؛ از طاق‌های قوسی تا شیرهای سنگی در دو طرف آن. این ویژگی قرینگی آن‌قدر چشمگیر است که بدون شک می‌توان آن را یکی از قرینه‌ترین سازه‌های معماری در جهان دانست.

عقاب پل خواجو

تفاوت معماری در سازه‌های قدیمی و جدید را شاید بتوان در چندوجهی بودن بناهای قدیمی دانست. پل خواجو از بالا و در تصاویر هوایی شبیه به عقابی است که بال‌های خود را باز کرده و در حال پرواز است. کنگره‌های پل مانند پر عقاب و عمارت شاه‌نشین درست مانند سر آن است.

شمع‌های طاق‌های پل خواجو

یکی دیگر از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین مواردی که می‌توانید در پل خواجو ببینید، شکل شمع‌های روشن پنهان شده در دل پل است. تصویری که می‌توانید در طاق‌های طبقه پایین در زاویه ۲۹ درجه در قسمت انتهای لبه پل ببینید.

اگر این به نظرتان زیادی عجیب است، پس حتما از هنرهای معماری اصفهان باخبر نیستید و بد نیست در مورد یکی دیگر از عجایب معماری این شهر یعنی کاخ عالی قاپو هم بیشتر بخوانید

سنگ قبرهای سحرآمیز پل

در دهانه پل که قدم بزنید با کمی توجه می‌توانید بقایای سنگ قبرهایی را ببینید که بسیار قدیمی هستند. داستان‌های عجیب‌وغریبی در این باره روایت شده است، اما اگر تمام آن‌ها را فاکتور بگیریم، این سنگ قبرها، چند سال پیش و در زمان مرمت پل کشف شد و سنگ قبرهای سالم به موزه تخت فولاد انتقال داده شده است.

قبله‌نما

شاهان صفوی با اهمیتی که برای مذهب اسلام قائل بودند، در معماری زمان خود نیز آن را در اجزای مختلف به کار می‌بردند. در پل خواجو هم یکی از همین نشانه‌ها را می‌توانید نزدیک به یکی از شیرهای سنگی تماشا کنید.

در قسمت شمال پل، تخت سنگی وجود دارد که روی آن یک قبله‌نمای زیبا ساخته شده است.

سقف‌های طاق چشمه‌ای

در طبقه پایین پل، سقف‌ها به‌صورت طاق با قوس ساخته شده است. به صورتی که از کناره‌های سقف، لبه‌هایی به روبه‌رو وجود دارد.

ویژگی شگفت‌انگیز این سازه این است که اگر یک نفر در یک ضلع و شخص دیگر در ضلع روبه‌رویی بایستد و خیلی آرام صحبت کند، طرف مقابل به‌سادگی صدای او را می‌شوند.

به همین دلیل است که صبح و شب‌، در گوشه‌وکنار پل می‌توانید مردمی را ببینید که در حال آواز خواندن هستند و این طاق‌های قوسی صدای آن‌ها را مثل یک بلندگو پخش می‌کند. این سقف‌ها اصطلاحاً به سقف طاق چشمه‌ای معروف هستند.

تخته‌سنگ دیواره‌ها

ستون‌های پل از جنس سنگ است اما اینجا هم می‌توانید یکی دیگر از رمز و رازهای پل خواجو را ببینید. تخته‌سنگ‌هایی که در کف و دیواره‌ها استفاده شده‌اند، هر یک ابعاد متفاوتی با دیگری دارند و البته روی هر کدام از آن‌ها یک علامت حک شده است.

این علامت‌ها در واقع امضای هنرمندان معماری بوده که باید سنگ‌ها را در جای خود قرار می‌دادند که پس از سال‌ها به یادگار مانده است.

اصفهان پر از زیبایی است، نه فقط در معماری بلکه در همه انواع هنر. مثلا سوغات اصفهان هم جلوه‌ای از این هنرها هستند، درباره سوغاتی های این شهر در این مطلب بیشتر بخوانید.

شیرهای سنگی پل خواجو

یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های پل خواجوی اصفهان، شیرهای سنگی است که در دو طرف پل قرار دارد. این شیرها مثل نگهبان پل، قرن‌هاست از آن محافظت می‌کنند.

از جمله جذاب‌ترین ویژگی شیرهای سنگی چشمان آن‌هاست که اگر از سمت یکی از شیرها به چشم شیر مقابل نگاه کنید چشم شیر مقابل می‌درخشد. البته در حال حاضر چشم یکی از شیرها از بین رفته است.

مقاومت پایه‌های پل

پل خواجو که نقش یک سد مستحکم را بر روی زاینده‌رود دارد، یک شاهکار معماری و اوج هنر پل‌سازی است که با گذشت سال‌های سال هنوز هم با همان کیفیت و مقاومت بر جای خود ایستاده است.

در سرتاسر زیر پایه پل خواجو شمع کوبیده شده تا یک پهنه غیر قابل نفوذی ایجاد کند. سپس داخل آن با ساروج پر شده است. پایه‌های سنگی در این ساروج‌ها قرار داده شده و دهانه‌های کوچک و کانال‌های عبوری ساخته شده است. این کار باعث شده که انرژی حاصل از آب در پایین پل به هم برخورد کرده و از بین برود و مانع تخریب پل شود.

ملات

از جالب‌ترین ویژگی پل خواجو، ملات استفاده شده برای ساخت آن است. چرا که علاوه بر هماهنگی کامل با زمین در یک ابتکار هوشمندانه، از ملاتی استفاده شده که هرچقدر آب بیشتری به پل برسد، مقاومت آن بیشتر می‌شود.

پل خواجو چگونه ساخته شده؟

پل خواجو با معماری عجیب و خارق‌العاده خود از آجر، سنگ و ساروج ساخته شده است. این پل که در زمان ساخت یعنی در عصر صفوی، زیباترین پل جهان بوده، کاربرد سد را هم دارد. در میانه هم عمارت شاه‌نشین برای پادشاهان و امیرانی ساخته شده که برای تماشای مسابقات مختلف مثل شنا و قایقرانی به آنجا می‌آمده‌اند.

استحکام پل خواجوی اصفهان با شمع‌هایی که در زیر پایه‌ها ریخته شده است پس از سال‌ها هنوز باقی است و با گردش آب نه‌تنها هیچ‌گونه آسیبی به آن وارد نخواهد شد بلکه آن را مستحکم‌تر می‌کند.

اصفهان پر است از هنر و غذاهای سنتی اصفهان هم از جلوه‌های همین هنر هستند که در همین مجله معرفیشان کرده‌ایم.

معمار پل خواجو کیست؟

روایت‌های تاریخی دررابطه‌با پل‌های اصفهان در زمان صفویه، خبر از ساخت پل خواجو در زمان شاه‌عباس دوم و به دستور او را می‌دهند. اما آنچه در بین روایت‌ها چندان معلوم نیست، معمار پل خواجوی اصفهان است. البته که ظرافت پل به اندازه‌ای است که انگار گروهی از معماران در ساخت آن شریک بوده و طراحی آن را به عهده داشتند.

وجه تسمیه و نام‌های دیگر پل خواجو

پل زیبای خواجو در اصفهان نام خود را از همین محله یعنی خواجو گرفته است. البته این پل در گذشته، نام‌های دیگری هم داشته است. به‌ویژه زمانی که در عصر صفوی به‌تازگی بر روی سازه قدیمی عصر تیموریان ساخته شده بود و هنوز به نام‌های قدیمی‌اش معروف بود.

پل بابا رکن‌الدین به دلیل نزدیکی به بقعه وی که در تخت فولاد قرار گرفته تا مدت‌ها یکی از معروف‌ترین نام‌های این پل بود. همچنین در گذشته این پل در مسیر جاده اصفهان به شیراز قرار داشت و به پل شیراز هم معروف بود. ساخت پل توسط شاه هم روزگاری آن را به پل شاهی مشهور کرده بود. پل گبرها و پل حسن‌آباد هم از نام‌های دیگر پل خواجوی اصفهان بوده است.

پل خواجو کجاست و راه دسترسی به آن چیست؟

نام بعضی از بنا‌ها به شهرشان پیوند خورده پس کمتر کسی است که بپرسد، پل خواجو کجاست مگر اینکه بخواهد در اصفهان به دنبال آدرس پل باشکوه خواجو بگردد.

این پل در خیابان کمال اسماعیل قرار گرفته که نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آن هم ایستگاه سی و سه پل است. خواجو ۱۸۰۰ متر با سی و سه پل فاصله دارد.

تفاوت‌های پل خواجو و سی و سه پل

پل‌های اصفهان در زمان صفویه واقعاً مثال‌زدنی هستند. پل خواجو و سی و سه پل، از معروف‌ترین سازه‌های این عصر با معماری شگفت‌انگیز در قلب اصفهان قرار گرفته‌اند. این دو گرچه در نزدیکی هم قرار دارند و بر روی زاینده‌رود می‌درخشند ولی تفاوت‌های زیادی با هم دارند.

پل زیبای خواجو که عملکرد پل و سد را دارد، باعث عبور جریان آب و همچنین جمع‌شدن آن در پشت پل می‌شود که برای تفریحات آبی و همچنین آبیاری زمین‌های کشاورزی مناسب بوده است. درحالی‌که سی و سه پل با کارکرد پل ساخته شده است.

تفاوت دیگر این دو در تزئینات و کاشی‌کاری‌ها و البته عمارتی است که در میانه پل خواجو قرار گرفته است. سی و سه پل با معماری ساده‌تر و بدون هیچ‌گونه عمارتی ساخته شده است.

طرح دهانه‌های پل خواجو و همچنین تعداد آن‌ها هم با سی و سه پل متفاوت است. تعداد دهانه‌های پل خواجو ۲۴ و برای سی و سه پل به ۳۳ عدد است.

اصلا پل‌ها آیینه‌ای از زبردستی معماران ایرانی هستند. مثلا پل های دیدنی اهواز هم در همین دسته‌بندی جذاب قرار می‌گیرند.

تفریحات پل خواجو

اگر تنها دلیل شما برای قدم زدن و لذت بردن از اصفهان، یکی و دو ساعتی از شب در پل خواجو باشد، جای اشتباهی نیامده‌اید. در گذر از پل و کناره‌های آن صدای آواز خواندن پیر و جوان را می‌شنوید که به دلیل نوع ساخت پل صدای آن‌ها در گوش شما می‌پیچید.

غرفه‌های صنایع‌دستی هم برای ساعتی می‌تواند شما را به هنر و فرهنگ اصفهان در پایین پل پیوند بزند.

بعد از قدم زدن روی پل یا نشستن و تماشا کردن زاینده‌رود در شب می‌توانید خود را به یک نوشیدنی در کافه‌هایی که در نزدیکی شما هستند، دعوت کنید یا لذت یک شام اصیل اصفهانی را به جان بخرید.

از تفریحات جذاب اصفهان، شکم‌گردی است و به همین خاطر در این نوشته شما می‌توانید یک لیست کامل از بهترین رستوران های اصفهان را داشته باشید.

جذابیت پل خواجو در شب و تفریحات آن

پل خواجو در شب می‌تواند یک تفریح کامل باشد. زیبایی و شکوه پل در شب چندین برابر خواهد شد و از قدم زدن در کنار آن آن‌قدر لذت می‌برید که سخت می‌توانید از آن بگذرید. تصاویر زیبای پل و انعکاس آن بر روی زاینده‌رود در شب یکی از زیباترین تصاویری است که می‌توانید از اصفهان برای خود به یادگار ببرید.

اطلاعات بازدید از پل خواجو

برای بازدید از پل زیبای خواجو، هیچ محدودیتی نخواهید داشت. فقط اگر در روز از پل دیدن کردید، حتماً پل خواجو در شب را هم تجربه کنید.

• آدرس دقیق: اصفهان، خیابان کمال اسماعیل
• ساعت بازدید: محدودیت زمانی وجود ندارد.
• قیمت بلیت: بازدید از پل رایگان است.

 ادبیات در وصف پل خواجو

آوازه پل زیبای خواجو به معماری و تاریخ ختم نمی‌شود. این سازه جذاب جای خود را در ادبیات هم باز کرده است.

در زمان افتتاح پل صائب تبریزی، شعر بلندی را در وصف پل خواجو سرود که بخش کوتاهی از آن را می‌توانید اینجا بخوانید:

اصفهان یک دل روشن چراغان شده است/ پل ز آراستگی تخت سلیمان شده است

باده چون سیل ز هر چشمه روان گردیده است/ کمر پل ز می لعل بدخشان شده است

از گل و شمع که افروخته و ریخته است/ کهکشان دگر از خاک نمایان شده است

بابا محمدعلی اصفهانی هم در وصف ساختن دریاچه و پل این شعر را سروده است:

ندانم چون کنم تعریف آن پل کزو ایجاد شد راه توکل

شکوه بحر اگر آنجا کشد سر جهد مانند میمونی ز چنبر

جاذبه‌های دیدنی نزدیک پل خواجو

قدم‌به‌قدم اصفهان می‌توانید رد هنر و معماری را ببینید و شگفت‌زده شوید. در کنار شکوه و زیبایی پل خواجو، دیدنی‌های دیگری هستند که از آن‌ها لذت خواهید برد.

میدان نقش جهان

اوج زیبایی و شکوه اصفهان را می‌توانید در میدان نقش جهان ببینید. در اینجا مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام و عمارت عالی‌قاپو در ضلع‌های مختلف میدان جای خوش کرده‌اند.

با ورود به میدان گمان می‌کنید که تاریخ ورق خورده است و چند قرن به عقب رفته‌اید. صدای درشکه در میدان باشکوه و جذابیت بناها که از هر زاویه آن‌ها را نگاه کنید، حظ خواهید برد، تصاویری است که در ذهن شما حک می‌شود.

باغ گل‌های اصفهان

از تاریخ که کمی فاصله بگیریم، اصفهان طبیعت خود را هم به رخ می‌کشد. باغ گل‌های اصفهان یکی دیگر از جاهای دیدنی در این شهر است که شما را غرق عطر و رنگ می‌کند. حتماً برای دیدن این همه زیبایی چند ساعت را در سفر خود خالی نگه دارید.

سی و سه پل

در فاصله ۱۸۰۰ متری از پل خواجو، بر روی زاینده رود، سی و سه پل یا همان پل الله‌وردی خان قرار دارد. پلی که شباهت‌هایی هم به خواجو دارد و یکی دیگر از دیدنی‌های اصفهان به شمار می‌رود.

کاخ هشت بهشت

کمی از لذت معماری را در یکی دیگر از کاخ‌های زیبای اصفهان بچشید. کاخ هشت بهشت یکی از زیباترین دیدنی‌های اصفهان است که با نقاشی و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر شما را شگفت‌زده خواهد کرد.

جاذبه های اصفهان در یک لیست به سختی جا می‌گیرند، اما شما می‌توانید همین‌جا فهرست کامل جاهای دیدنی اصفهان را هم داشته باشید.

کاخ چهل‌ستون

در جای‌جای اصفهان، کاخ‌های شگفت‌انگیز، شکوه این شهر را به رخ می‌کشد. یکی از معروف‌ترین آن‌ها کاخ چهل‌ستون است. عمارتی باشکوه با ستون‌های بلند در قسمت ایوان کاخ که با حوضی در روبه‌رو ساخته شده است.

با رفتن به چهل‌ستون شاید در نگاه اول کمی تعجب کنید و انتظار دیدن نصف ستون‌ها را در پشت عمارت داشته باشید ولی کمی که از دورتر نگاه کنید انعکاس بیست ستون در آب حوض را خواهید دید.

 اجاره اقامتگاه و ویلا و رزرو هتل در اصفهان

با سفر به اصفهان خیال شما از بابت اقامت راحت خواهد بود. سفر لوکس یا حتی اقتصادی در این شهر بسیار ساده است. در شهر زیبای اصفهان می‌توانید انواع اقامتگاه‌ها مثل سوئیت، هتل، ویلا و… را به‌سادگی رزرو کنید.

البته اگر به لیست آن‌ها دسترسی داشته و بتوانید قیمت، امکانات و موقعیت آن‌ها را به‌خوبی بررسی کنید. جاباما این امکان را به‌صورت آنلاین در اختیار شما قرار داده است.