سیمای اصفهان

در سال ۲۰۰۶، عنوان «پایتخت فرهنگی جهان اسلام»، به نام اصفهان رقم خورد و جایگاه فرهنگی اصفهان و ایران را در جهان اسلام به رخ جهانیان کشید. این نام پرآوازه است؛ چرا که در آن، رزم آوران و سپاهیانی را میبینی که برای سرفرازی آن جنگیده اند، چرا که به دهها جاودانه ی تاریخی آراسته شده است، چرا که با وجود زخمهایی که از زمانه بر دوش کشیده، همواره بر مدار آبادانی و بر فراز نیکویی قرار داشته است و اینک، نه تنها در این کهن دیار و نزد پارسی گویان، که در همه جای گیتی، به دارا بودن هزاران نقش و جهان شکفته اش بر حجم سبز اسطوره و کاشی آوازه است و دیرزمانی است که بیگانگان، این سرزمین رویایی بر بالهای فرشتگان را نصف جهان خوانده اند. آذرخش پارسه آریانا، از شهر و دیاری سخن می راند، که در دوران زندگی اش، همواره گواه شکوه و بزرگی نوآوری نوآوران ایران بوده و هست. و تاریخ، همواره چون رهگذری در گذرگاه شگفتی ها، شکوفایی اندیشه و هنر را در سیمای معنوی این سرزمین، نگریسته است و البته که بر آن آفرین فرستاده است. از کهن دیاری که به زیبایی گفتاری است که تاکنون گفته شده و ترانه ایی که تا به امروز نوشته شده و سرودی که سروده شده و زیبا آهنگی که به زیبایی نواخته شده است. خون آن در رگهای زاینده رود جریان دارد و زندگی و تازگی را در جای جای این سرزمین می توان یافت و باغ - شهری گردیده با درختانی خرم که شاخه های پرشکوفه و سرسبزش را خزانی نیست.

«چه کسی می تواند ادعا کند، زیباترین شهر جهان را دیده است، بی آن که اصفهان را دیده باشد؟» جمله ای که، آندره مالرو نویسنده ی فرانسوی، به هنگام بازدید از این شهر به زبان آورد و این گونه آن را ستود. چرا که اصفهان، در میان شهرهای جهان اسلام، گوهری یگانه است که در پی فراز و فرودهای تاریخی و از پس غبارهای سده ها و دوران، همچنان درخششی ناب و دل انگیز دارد. چنان تازه و پرطراوت است، که گویی امروز، پا به عرصه ی هستی نهاده و چنان ریشه دار و تنومند، که گویی همواره بوده است.

میدان عتیق آن چه خواهد شد؛ میدان در روزگاران سلجوقی که در اوج بزرگی و زیبایی قرار داشت و نقش بزرگی در شهر و سازمان دهی آن داشت، در روزگاران پس از آن چراغ روشنایی آن، رفته رفته به خاموشی گرایید و کاخها و سراهای شاهی آن رو به ویرانی نهاد و فضاهای پیرامون آن فرسوده و فرسوده تر گشت، تا این که از تاریخ 15/04/1388 شهرداری اصفهان بر آن گردید تا شکوفایی دوباره ای به این محور تاریخی و بازسازی میدان و فضاهای پیرامون آن دهد. در این خصوص، فرانمای بازسازی میدان عتیق اصفهان که به وسیله ی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و کمسیونهای ماده ی 5 در طرحهای جامع و شورای عالی میراث فرهنگی به تصویب رسیده است، می تواند راهگشای روزهای روشن در راهبردهای فرهنگی، اجتماعی، آمد و شد و شهرسازی هسته مرکزی شهر اصفهان باشد. بنابراین، با بازگردانی شناسنامه ی تاریخی و فرهنگی میدان به وسیله ی بازسازی آن همچنین نوسازی و بهسازی محله های پیرامون آن، گام بزرگی در رونق دوباره ی میدان برداشته می شود. گزینه درست در بازسازی میدان، ساخت زیرگذرهای میدان بود که میدان پیشین (میدان قیام) را به ژرفای 7 متری میبرد و دو زیرگذر که به سبک و سیاق زیر گذرهای آستان قدس رضوی در دست ساخت است، چهار خیابان مجلسی- هاتف (زیرگذر 750 متر) و ولیعصر- عبدالرزاق (زیرگذر 760 متر) را در زیر میدان نوین با نام میدان امام علی (ع) به هم پیوند می دهد. در فازهای پس از آن نیز به یاری پروردگار، مجموعه میدان با گستره ی 22020 متر مربع و مجموعه ی سطح زیر بنای ناخالص تجاری پیرامون و زیر میدان اصلی، پیرامون و زیر جلو خان مسجد جامع 28744 متر مربع، یکی از بزرگترین طرحهای ملی- میهنی شکل خواهد گرفت.

استان اصفهان با گستردگی 106179 کیلومتر مربع و جمعیتی، افزون بر 7/4 میلیون نفر در مرکز ایران زمین واقع گردیده، که پیرامون آن را، استانهای سمنان، قم و مرکزی از شمال، استان های لرستان، خوزستان و چهار محال و بختیاری از باختر، فارس از نیمروز و استانهای یزد و خراسان رضوی، از خاور فرا گرفته اند. این استان، در محدوده ی پهنای شمالی 34 درجه و 30 دقیقه تا 30 درجه و 42 دقیقه و در فاصله ی درازای خاوری 55 درجه و 32 دقیقه تا 49 درجه و 36 دقیقه قرار گرفته است.

استان اصفهان را، باید سرزمینی چهار فصل دانست، با ویژگی هایی که ویژه ی این سرزمین است. اگرچه بخش باختری و نیمروزی استان را کوههای سربه فلک کشیده شکل داده اند، لیکن بخش بزرگی از استان را سرزمین های بیابانی و نیمه بیابانی تشکیل می دهد. بلندترین نقطه ی استان، قله کرکس (حدفاصل شهرستانهای نطنز و کاشان) با بلندی 3950 متر و پست ترین نقطه ی استان جلگه ی کاشان با بلندی کمی بیشتر از 800 متر از سطح دریای آزاد است. این سرزمین را، در دوران مادها، پارتاکنا خوانده اند و مرکز آن را گاه گابای، گاه گی، گاه اسپادانا، گاه آسپه، آسپهان و گاه سپاهان نامیده اند که نام کنونی اصفهان برگرفته از واژه ی اسپادانه و اسپهان میباشد. استان اصفهان را 21 شهرستان تشکیل می دهد که دارای 92 شهر، 122 دهستان، 24 بخش و 1369 دهکده می باشد که هر کدام دارای ویژگیهای طبیعی و تاریخی میباشد..

استان اصفهان را، می توان از نقاط خوش آب وهوای ایران به شمار آورد، که بالاترین درجه حرارت آن، در ماههای تیر و مرداد بروز می کند که دمای هوا، کمتر به 40 درجه ی سانتیگراد می رسد و پایین ترین میانگین، بارش سالانه ی استان بین 100 تا 600 میلیمتر در نوسان است. درجه ی برودت، در بهمن ماه است که به ندرت، تا منهای 10 درجه سانتی گراد می رسد. گذر زاینده رود که از کوههای زاگرس سرچشمه می گیرد، در دل انگیز کردن هوای این سامان، نقش اساسی را ایفا نموده است. این رود، از به هم پیوستن دهها چشمه پدیدار گشته که در هر نقطه که گذر می کند و رخ می نماید، با خود آبادانی می آورد. شکل گیری نخستین تمدنی که امروزه جایگاه آن شهر اصفهان بدون شک در ارتباط با زاینده رود است. زاینده رود، پس از گذر از چهارمحال و بختیاری وارد استان می شود و پیچ وخم های بی شماری را پیموده و خسته و فرسوده به باتلاق گاوخونی می ریزد. درازای آن، 420 کیلومتر است و از روزگار ساسانیان، پل ها و بندهایی بر روی آن بنا گردیده است. در بدو ورود به شهر اصفهان، از روزگاران دیرین، مادی هایی را از آن گرفته و در شهر و محله های آن جاری ساخته اند و شهر اصفهان را به این وسیله به باغ - شهری تبدیل ساخته اند که امروزه این مادی ها از جلوه های بارز و طبیعی شهر اصفهان به شمار می روند و اصفهان سرسبزی خود را نه تنها از زاینده رود، که از مادیهای جاری در آن دارد. افزون بر 74 درصد از جمعیت استان اصفهان را ساکنان شهرها تشکیل می دهد. در میان شهرستان های استان اصفهان با 8/86 درصد، بیشترین و فریدن، با 24درصد، کمترین میزان شهرنشینی را دارد. ساختار کلی جمعیت استان، حکایت از آن دارد که: همچون ساختار جمعیت کشور، بالاترین درصد نسبی جمعیت را جوانان تشکیل می دهد و تنها 8/4 درصد از جمعیت استان را، گروه سنی بالای 65 سال تشکیل می دهد. میانگین رشد کنونی سالانه ی جمعیت استان، 40/1 درصد میباشد، لیکن مهاجرت از روستاها به شهرها به ویژه شهر اصفهان، کشاورزی استان را دچار نوسان نموده و از شهر اصفهان، یک کلان شهر ساخته، که سومین شهر بزرگ کشور پس از کلان شهرهای تهران و مشهد میباشد.

استان اصفهان را، شهرستان های فلاورجان، خمینی شهر، نجف آباد، زرین شهر، مبارکه، تیران، چادگان، فریدن، فریدون شهر، خوانسار و گلپایگان در باختر، شهرستانهای، برخوار و میمه، کاشان، نطنز، آران و بیدگل در شمال، شهرستانهای شهرضا، دهاقان و سمیرم در نیمروز و شهرستانهای اردستان و نایین در خاور، تشکیل میدهد. مردم استان را، مسلمانان شیعه مذهب تشکیل میدهند، که در کنار ایشان پیروان دیگر دینهای آسمانی، چون زرتشتیان، مسیحیان(گریگوری،آشوری، کاتولیک و پروتستان) و یهودیان، در آرامش زندگی می کنند، مسیحیان بیشتر در شهرهای اصفهان، شاهین شهر و فریدن اقامت دارند. زرتشتیان و یهودیان، در شهر اصفهان زندگی می کنند، و به فعالیتهای اجتماعی ـ آیینی خود مشغول میباشند. پیروان این ادیان آسمانی، همچنان دارای پوششی چون مسلمانان هستند، لیکن دارای مدارس ابتدایی و راهنمایی ویژه ی خویش میباشند و دروس مذهبی آیین خویش را می آموزند و در دبیرستانها دانشگاهها با مسلمانان و در کنار یکدیگر به ، دانش آموزی و دانش پروری می پردازند. آنان، دارای مراکز دینی، آیینی و فرهنگی ویژه ی خویش میباشند، و امروزه در استان اصفهان، حضور آتشکده ها، کلیساها و کنیسههای بی شمار هستیم که هر کدام دارای تاریخچه ای کهن و بس دیرین هستند که از حضور دیرین این ادیان، در استان، در گذشته های دور حکایت دارد.

مردم استان اصفهان، به زبان پارسی سخن می گویند، لیکن، دارای لهجه های گوناگون و گویشهای بیشمار و برگرفته از زبان پارسی پهلوی و زبان اوستایی هستند. در استان، در برخی از شهرستانها نیز شاهد گویشهای لری (تیران، فریدن، فریدون شهر، چادگان، دهاقان و سمیرم) هستیم و گویش های ترکی نیز در نزد عشایر سمیرم و دهاقان شنیده می شود.

حضور تمدن در این سرزمین، به هزارهی پنجم پیش از میلاد بازمی گردد و آثار به دست آمده در تپههای سیلک کاشان، گواه خوبی بر دیرینگی تمدن در این ناحیه است. برخورداری از 14000 اثر تاریخی شناخته شده در سطح استان، سخن از غنای فرهنگی این سرزمین در سدههای گذشته دارد که برخی از آنها، موقعیت و جایگاه بس شایسته ای در تاریخ هنر و فرهنگ ایران زمین دارند، و اصفهان را شهره ی جهانیان ساخته اند.

استان اصفهان، همچون استانهای دیگر، در تیررس رخدادهای طبیعی بوده و هست. لیکن، درصد پیشامد این رخدادها نسبت به دیگر استانها، از رقم پایینی برخوردار است. از بارزترین رخدادها، که در استان رخ می دهد، می توان به سیل، رانش زمین، توفان، خشکسالی و زلزله اشاره کرد. میزان زیانهای وارده ناشی از سیل در استان، نسبت به دیگر رخدادها بیشتر است. لازم به یادآوری است که بیشتر مناطق سیل خیز، در قسمتهای باختر و نیمروز باختری استان قرار گرفته اند. در استان، دو ناحیه از دیدگاه رانش زمین وجود دارد؛ یکی از این دو، که از دیدگاه زمین شناسی جوان بوده، در بلندی های پشتکوه و پیشکوه، شهرستان فریدون شهر قرار دارد و ناحیه ی دیگر در شهرستان سمیرم، به ویژه در ناحیه ی پادنا و پیرامون رود ماربر قرار دارد. بیابان های استان، بیشتر در تیررس وزشهای دایمی بادهای توفانی است. در شهرستان های نایین (به ویژه خور و بیابانک) و آران و بیدگل، بادهای شدید، تپه های ماسه ای را به حرکت در می آورد که در نهایت، می تواند به پیشروی کویر و شوره زار بینجامد.

از آنجا که قسمت بیشتر استان، در نیمه ی خاوری، میانگین بارش نزدیک به 100 میلی متر در سال دارد، بنابراین توالی بارش در این گستره ی جغرافیایی، به گونه ای است که بروز خشکسالی در این قسمت قابل پیش بینی است. زمین لرزه در استان به ندرت رخ می دهد، لیکن در گستره ی شمال، شمال خاور و خاور استان به دلیل وجود گسل های بیشمار، زمین لرزه هایی در گذشته روی داده است که گاه شدید گزارش شده است. بارزترین این گسل ها را می توان گسل كاشان، فین، یخاب، و گسل های خور و بیابانک برشمرد. گستره ی پیرامون زاگرس را نیز، می توان زلزله خیز برشمرد. این گستره، با توجه به ویژگیهای زمین ساختی زاگرس، گاه زلزله هایی با 4 تا 5 درجه ی ریشتر را شاهد بوده است.

استان اصفهان، در مرکز ایران قرار دارد و از دیدگاه جنگل و پوشش گیاهی، از مناطق فقیر ایران به شمار می رود، لیكن از دیدگاه تنوع گیاهی و گونه ای، تا حدودی غنی است و در حدود 2000 گونه ی گیاهی در استان شناسایی شده است.

استان اصفهان، با گستردگی افزون بر6/10 میلیون هکتار، دارای 6 میلیون هکتار مرتع، 3/2 میلیون هکتار بیابان و یکصد هزار هکتار جنگل است. در این جنگل ها، 238 گونه ی درخت و درختچه وجود دارد و حدود 90 گونه ی غیر بومی به این سرزمین آورده شده اند. قسمتهای شمال، شمال خاوری و خاور استان را که شهرستانهای کاشان، آران و بیدگل، نطنز، اردستان، نایین و اصفهان، در آن قرار دارند، دارای زمین های کویری، شن زار و بیابان است. بیابانها، که، برهوت به شمار می روند، لیکن می توانند دارای گنجینه هایی پیدا و نهان باشند. این گنجینه ها، همانا شامل معدنها (معدنهای طلا، آهن، مس، سرب و روی است. نمونه هایی از آن، در ایران کوه، نخلک، انارک و موته قرار دارند)، پوشش گیاهی، جهت صنعت داروسازی و گزسازی (گیاهان باارزشی چون گون کتیرا، گون گزانگبین، اشنان، چوبک و اسفند) و پوشش گیاهی لازم جهت چرای دامها می باشد. از جاذبه های گردشگری استان، که کمتر به آن توجه شده، زیستگاه های طبیعی است، که هم اکنون، برشماری از این مناطق، عنوان پناهگاه های حیات وحش، از سوی اداره ی كل حفاظت محیط زیست داده شده است. هم اکنون، در استان اصفهان، پناهگاه های حیات وحش موته(با گستردگی 220000 هکتار، دارای گونه های: آهو، هوبره، کبک، تیهو و شاهین میباشد)، قمشلو (با گستردگی 97000 هکتار، دارای گونه های کل و بز)، پارک ملی کلاه قاضی (با گستردگی 50000 هکتار، دارای گونه های کل، بز و پرندگانی چون عقاب، باز، تیهو، کبک)، تالاب گاوخونی (با گستردگی 47000 هکتار دارای گونه های پرندگان مهاجر، کپورماهی، سیاه ماهی) و دریاچه ی سد زاینده رود (دارای گونه های اردک، کاکایی، قزل آلا و سیاه ماهی است) استان را، از دیدگاه جهانگردان علاقه مند به طبیعت، غنی ساخته است. از دیگر جاذبه های طبیعی استان، میتوان به تونل کوهرنگ، چشمه دیمه، آبشار بی بی سیدان، چشمه ی خوانسار، چشمه ی آب ملخ، چشمه ی ابیانه، طبیعت زیبای لاله های واژگون فریدون شهر، بلندیهای افوس و گلستان کوه خوانسار و قمصر کاشان اشاره کرد.

.