آثار تاریخی اصفهان، نصف جهان (قسمت چهارم)

دیگر بناهای تاریخی اصفهان

مسجد سرخی (سفره چی)

این مسجد که در خیابان چهارباغ پایین، کوچه ی مسجد سرخی، روبه روی کنسولگری روسیه قرار دارد، به وسیله ی سفره چی شاه عباس نخست بنا شده است و کاشی نوشته ی سردر آن تاریخ ۱۰۱۴ هجری را نشان میدهد. تزیینات این مسجد کوچک شامل مقرنس های گچی با رنگ غالب قرمز است و از این جهت مسجد را مسجد سرخی مینامند.

مسجد جارچی

مسجد کوچک جارچی در کنار بازار بزرگ قرار دارد و بانی آن جارچی باشی روزگار شاه عباس است که به سال ۱۰۱۹ هجری مسجد را بنا کرده است. این مسجد شامل یک نمازخانه از حیاط مرکزی بی بهره است. جارچی باشی کسی بود که فرمانهای شاه صفوی را در میدانهای شهر به گوش مردم میرسانده است. هنگامی نیز که شاه قصد سفر به شهری دیگر را داشته است حرکت شاه و همراهان را با بوق و کرنا اعلام میکرده است.

مسجد ساروتقی و امامزاده احمد

این دو بنا در محل دروازه ی حسن آباد و نزدیک یکدیگر قرار گرفته اند. مسجد ساروتقی که به نام وزیر شاه عباس دوم است به سال ۱۰۵۳ هجری بنا گردیده است. مسجد دارای یک حیاط کوچک است، گنبد آن از بیرون نمای آن تنها آجر ساده است، لیکن از درون دارای تزیینات نقاشی است.

امام زاده احمد، یادگاری از روزگار واپسین دولت صفوی است که در دوره ی زمامداری ظل السلطان مرمت شده است. کهن ترین اثر تاریخی امام زاده، قطعه سنگ یکپارچه ی سقاخانه ی امام زاد،ه مشرف به جاده است که به تاریخ ۵۶۳ هجری است. این قطعه سنگ را قسمتی از سنگ سومنات میدانند که سلطان محمود غزنوی به هنگام فتح سومنات به ایران آورده است. سلطان محمد سلجوقی آن را به اصفهان آورده و در مدرسه ی حنفی نصب کرده اند و پس از آن به این محل انتقال داده شده است. اتاق آرامگاه همدم السلطنه، دختر امیرکبیر نیز که با تزیینات گچبری و آیینه کاری آراسته شده است در شمال حیاط امام زاده قرار دارد شیر سنگی بر فراز گوری از دوران قاجار که با حجاریهای جالبی آراسته شده در روبه روی سردر ورودی امام زاده در نوع خود جالب و دیدنی است.

محله علی قلی آقا (بيد آباد)

محله ی علی قلی آقا در دل محله ی بیدآباد اصفهان واقع شده است. علی قلی آقا از خواجگان دربار شاه سلطان حسین بوده که در این محل حمام، بازار و مسجدی را بنا نموده است که این مجموعه به تازگی توسط شهرداری اصفهان بازسازی شده است. مسجد علی قلی آقا در سال ۱۱۲۲ هجری بنا گردیده است و سردر ورودی آن به کاشیهای معرق هندسی زیبایی آراسته است. حیاط کوچک مسجد نیز از کاشی های هندسی شکل متفاوت با دیگر آثار دوره ی صفویه تزیین شده است روبه روی سردر ورودی مسجد، بازار علی قلی آقا قرار دارد با چهارسوقی که قطر گنبد آن به ۱۲ متر میرسد. همچنین حمام زیبای علی قلی آقا که از زیباترین حمامهای کشور به شمار میرود و پس از مرمت تبدیل به تماشاگه مردم شناسی گردیده است. حمام دارای بخش عمومی و بخش خصوصی است کاشی کاری آن از نوع هفت رنگ و معرق است که از دوره ی صفویه است لیکن نقاشیهای دیواری آن از دوره ی قاجاریه و دوره ی پهلوی برجای مانده است. در نزدیکی حمام، خانقاه شیخ ابو مسعود قرار دارد که سردر کاشی کاری آن تاریخ ۸۹۵ هجری را در بر دارد و به نام سلطان یعقوب آق قویونلو است که کاشی نوشته ی بسیار زیبایی از این دوره دارد، کاشی معرق سردر نیز از کاشیهای کمیاب مربوط به سده ی نهم هجری در اصفهان است.

آثار برجای مانده از روزگار قاجاریه در اصفهان

مسجد سید

در خیابان مسجد سید از دوره محمد شاه قاجار را میتوان شاخص معماری این دوره در شهر اصفهان دانست. این مسجد که به تزیینات فراوان کاشی آراسته شده است، در کاشی کاری آن، به ویژه در تزیین گلدانها و منظرهای نمایش داده شده، رنگ قرمز بسیار به چشم میخورد که این رنگ در این دوره در کاشی هفت رنگ متداول شد. مسجد از مساجد بزرگ شهر به شمار میرود و دارای چهار ایوان است. ایوانهای خاوری و باختری مسجد از دو سو به دو مهتابی منتهی میگردد تاریخهای فراوانی از سال ۱۲۵۵ تا ۱۳۱۱ هجری در این مسجد دیده میشود که بیانگر مراحل ساخت مسجد است.

مسجد رحیم خان

در دوره ی حکمرانی ناصرالدین شاه بنا شده و در محله ی نارون اصفهان قرار دارد این مسجد بین سالهای ۱۲۹۰ تا ۱۳۰۴ هجری بنا گردیده است. مسجد به شکل چهار ایوانی است و ایوانهای شمالی باختری و خاوری آن دارای مهتابی است.

مسجد همچنین دارای دو گنبدخانه، یکی در جهت قبله و دیگری در شمال مسجد است. مدرسه ی بزرگ صدر به وسیله ی صدر اصفهانی حکمران اصفهان در دوره ی فتحعلی شاه قاجار در بازار بزرگ اصفهان بنا شده است و الگوی معماری آن برگرفته از مدرسه ی چهارباغ است.

در اصفهان یادگارهای دیگری نیز وجود دارد که هر یک شاهکاری از هنر به شمار میرود. مانند حمامهای تاریخی شاهزادگان، شاه علی، وزیر، جارچی و حمام شیخ (از دوره ی صفویه)، خانه های صفوی در محله ی جلفا و خانه های قاجاری چون انگورستان ملک عصارخانه های شیخ و شاه آرامگاه شاعرانی چون کمال اسماعیل (در جنب کنیسه ی یعقوب، محله ی جویباره) شاعر سده ی هفتم، صائب تبریزی (در خیابان صائب) شاعر سده ی یازدهم هجری و آرامگاه واله اصفهانی (در حاشیه ی خیابان فیض) شاعر سده ی سیزدهم هجری همچنین آرامگاه میرفندرسکی (در تکیه ی میر، تخت فولاد) دانشمند عصر صفوی.

تالار تیموری

در ابتدای خیابان استانداری که به دستور یکی از امیرزادگان تیموری بنا شده است از بناهای قابل توجه سده ی نهم هجری است. که به تماشاگه تاریخ طبیعی تبدیل شده است. تماشاگه هنرهای معاصر نیز دارای بنایی باشکوه است که از دوره ی قاجاری است. آن گونه که از سفرنامه ها برداشت می شود، در محل عمارت جبه خانه از دوره ی صفویه که توسط ظل السلطان ویران گشته است، ساخته شده است و هم اکنون، بنای یاد شده به تماشاگه تبدیل شده است.