کبوتر خانه های اصفهان

از بناهای ارزشمند اصفهان اند که به سان هزارتویی زیبا برای کبوتران از گذشته های دور بنا گردیده و امروزه در اثر بی توجهی رو به ویرانی نهاده اند. این بناها را برج کبوتر یا کبوترخانه مینامند. از تاریخچه ی نخستین کبوترخانه در ایران و اصفهان، اطلاعی در دست نیست لیکن میتوان با اندکی خوش بینی آن را به روزگار ساسانیان نسبت داد. نوشته های خاورشناسان و جهانگردان که از روزگار صفویه به سرزمین ایران گام نهاده اند، نشان میدهد که از روزگار ایلخانان مغول برجهای کبوتر در اصفهان وجود داشته اند و گاه صاحبان آنها به دلیل درآمد قابل توجه این برجها همه ساله مبلغی به عنوان مالیات به دولت وقت پرداخت مینمودند.

گر به صحراییم چوپان توایم

ور به دریاییم مرجان توایم

ما کبوترزاده ی برج توایم

در سفر طواف ایوان توایم

"از دیوان شمس"

شناخت ما از شمار و مشخصات برجهای کبوتر در گذشته به سفرنامه ی شوالیه ژان شاردن (جهانگرد فرانسوی) محدود میگردد. وی شمار آنها را ۳۰۰۰ کبوترخانه عنوان نموده است. این در حالی است که در سال ۱۳۵۶ شمار آنها ۶۰۶ برج بوده است. سازندگان برجها برای ساختن کبوترخانه ها به نکات با اهمیتی چون موقعیت (از ديدگاه امنیت و دسترسی کبوترها به آب و دانه)، تهویه (درون برج، در طول سال از حرارت مناسب برخوردار باشد)، روشنایی (با ایجاد پنجره های مشبک آجری)، ورودی و خروجی کبوترها (پنجره های مشبک چنان ساخته شده اند که ورود و خروج تنها برای کبوتران و گنجشکان فراهم میساختند)، توجه فراوان داشته اند. برجهای کبوتر از دیدگاه شکل ظاهری طبقه بندی میشوند که میتوان به برجهای استوانه ای ساده (برج از یک استوانه تشکیل شده و سقف آن گنبدی شکل است)، برجهای چند استوانه ای (از چند استوانه ی ساده که در یک یا دو ردیف و به شمار مختلف در کنار هم قرار گرفته اند) و چند استوانه ی پیشرفت ( دارای طبقه ی همکف

و طبقه ی نخست میباشند که در طبقه ی نخست با ایجاد راهروهایی توانسته اند بر شمار لانه ها بیفزایند) اشاره نمود. بلندی برجهای کبوتر متفاوت بوده از ۱۰ تا ۲۰ متر متفاوت است با قطری و از ۵ تا ۱۰ متر و ساختمان درونی آنها طوری طراحی شده که دارای بیشترین لانه ی کبوتر باشد. در یک برج بزرگ شمار لانه ها تا ۵۰۰۰ لانه شمارش گردیده که اندازه ی هر لانه ۳۰×۲۵×۲۰ سانتیمتر می باشد. البته در برج بزرگ دهکده ی چهار برج (شهرستان فلاورجان) بیش از ۵۰۰۰۰ هزار لانه ی کبوتر وجود دارد. در دهکده ی کلیسان نیز در برج کبوتر ۳۴ استوانه ای بیش از این لانه کبوتر وجود دارد. هدف از برپایی برجها، ایجاد محوطه ای امن برای کبوتران و جمع آوری فضولات آنها جهت استفاده در کشاورزی بوده است. میزان فضولات هر برج به شمار کبوتران و بزرگی یا کوچکی آنها بستگی دارد در برجهای بزرگ فضولات کبوتران سالیانه جمع آوری میشدند، لیکن در برخی سالی دو مرتبه صورت میگرفته است. درباره ی میزان فضولات اندازه گیریهای به دست آمده رقم ۶۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلوگرم در سال را نشان میدهد. برای تغذیه کبوتران بیشتر از ارزن استفاده می کردند. سازندگان برجها برای دفع آفتهای طبیعی چون مار، شاهین، باز، بوف و موش تدابیری اندیشه اند که در نوع خود جالب و خواندنی است. مارها چون در بیشتر برجها رخنه میکردند، برای جلوگیری از ورود آنها به درون برج از کمربند گچی یا شال گچی استفاده میکردند و هم اکنون نیز این کمربند در تمامی برجها دیده میشود. چنانچه مار بخواهد از آن عبور کند به علت صاف بودن سطح گچ لغزش حاصل میگشت و مار به پایین می افتاد. اگر مار سوراخ یا رخنه ای در پایین کمربند مییافت و به درون برج نفوذ می کرد برای از بین بردن آن از شیر و پودر آهک استفاده میشد. همچنین در برخی از برجهای کبوتر تله های سفالی دیده شده که امکان ورود جانور به درون آنها آسان لیکن خروج از آنها را غیر ممکن میساخته است.

هم اکنون در شهر اصفهان سه برج کبوتر از روزگار صفویه باقی است. همچنین در پیرامون شهر (دهکده ی گورت، نصرآباد و در کشتزارهای باختری اصفهان) کبوترخانه های زیادی هم چنان به چشم میخورند. همچنین در شهرستان فلاورجان کبوترخانه های فراوانی در اشترگان (۴) برج، قهدریجان (۲) برج، هویه ( ۱۳)برج، برج کافشان (۴) برج، شرودان (یک برج)، اجگرد ( ۵)برج،برج چهار( ۲) برج، سهلوان (یک برج)، سهروفیروزان (یک برج) و کلیسان (یک برج) وجود دارد. در شهرستانهای لنجان، نجف آباد، شهرضا و دهاقان نیز برجهای کبوتر وجود دارند، که با گذشت سالیان سال از ساخت آنها همچنان بازدید کنندگان را با شگفتی و تحسین رو به رو میسازد. باشد تا از این پس به جای تخریب و بی توجهی، در تعمیر و نگهداری آنها کوشا باشیم.

چه زمانی برای بازدید از اصفهان پیشنهاد میشود؟

استان اصفهان، همچون ایران چهار فصل است و سرزمینی است که رازهای پیدا و ناپیدای فراوانی را در دل دارد پیشینه تاریخی و سرمایه ی فرهنگی و هنری آن در کنار جاذبه های طبیعی، سفر در چهار فصل سال را خواستار است. اصفهان، گردآوری از همه چیز است، از همه هستی که خواهید توانست در دل این هزار تو گردش کنید و گلی را از اینجا و آن جایش برچینید. زاگرس در باختر و نیمروز استان، بهار دل انگیز را در تابستان به نزد شما می آورد. شمال خاور استان نیز بهار و پاییز شما را دلنشین و زیبا میسازد. کرانه های زاینده رود نیز از باختر تا خاور بهار و پاییز شما را رنگین و پرطراوت ترسیم مینماید. شهر اصفهان نیز در چهار فصل سال دیدنی و پر از تازگی است. این گزیده ای بود از همه ی آن چیزی که سفر شما را تکمیل میکند.

کشاورزی در استان اصفهان

بیش از ۴۷ درصد از گستردگی استان را اقلیم نیمه بیابانی میپوشاند، بارندگی در این منطقه کمتر از ۱۰۰ میلیمتر در سال است. این در حالی است که افزون بر ۵۰ درصد از استان، در مناطق شمالی و خاوری دارای اقلیم خشک می باشد. باختر و نیمروز استان را نیز بلندیهای زاگرس فرا گرفته است، لیکن از بارندگی مطلوبی (۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیمتر در سال) برخوردار است. همچنین دشتهای حاصلخیزی در این منطقه قرار دارد که از حاصلخیزترین دشتهای ایران مرکزی به شمار می روند.گذر زاینده رود که از باختر وارد استان می شود، در تمامی طول آبادنی و سرسبزی را به استان عرضه کند و آب سفره های زیرزمینی را نیز فراهم می کند. لیکن، کشاورزی در استان تنها وابسته به زاینده رود نیست. آب کشاورزی در استان از طریق زاینده رود، چشمه ها، کاریزها و چاه ها فراهم میگردد. کاریزها که شمار آنها در استان ۱۶۹۸ رشته است ۱۸ درصد و شمار ۱۶۱۸ دهنه چشمه ۷ درصد از آب کشاورزی استان را فراهم می آورند. هم اکنون در استان اصفهان نزدیک به ۹۵۰۰۰۰ هکتار زمین قابل کشت وجود دارد که تنها بیش از نیمی از آن بهره برداری کشاورزی می شود. در زمینه ی فرآورده های کشاورزی در شهرستانهای مختلف، به بررسی آنها میپردازیم، لیکن لازم میدانیم که ساختار معماری جالبی را که در خدمت این صنعت بوده و اکنون از شگفتیها و شاهکارهای معماری شهر و استان اصفهان به شمار میرود را بهتر بررسی نماییم.

.