هنر قلمکاری اصفهان

سابقه ی تولید پارچه قلمکار به زمانهای دور برمی گردد، هر چند که نقطه ی آغازین این هنر همچنان ناشناخته است. لیکن این هنر در شهر اصفهان از روزگار صفویه رواج داشته و هم اکنون بارزترین نقطه ی تولید این صنعت (دستی) در جهان به شمار میرود. این هنر امروزه تفاوت هایی را با گذشته پیدا کرده است که این تفاوت ها در شیوه ی تولید آن می باشد. در گذشته نقش ها با قلم نقاشی بر روی پارچه های کتانی نقش می بسته، در حالی که به دلیل وقت گیری بیش از اندازه، هنرمندان قالبهای چوبی را که از چوب درخت گلابی ساخته میشوند و طرحهایی را چون اسلیمی، ختایی، نقشهای هندسی، نقشهای شکارگاهی، بازی چوگان، نقش های تخت جمشید و... همراه دارند، به کار می گیرند.

از گزینش پارچه، نخست پارچه پس را در اندازه های گوناگون (رومیزی، روتختی، روبالشی، پرده، دستمال سفره و...) برش داده، آنها را به خانه ها می فرستند تا توسط زنان ریشه تابی شود. سپس آنها را میشویند تا آب برود و کوچک شود، آنگاه به کارگاه می برند و کار هنری بر روی پارچه از این مرحله آغاز می گردد. رنگ نخستین مشکی است که از پوست گردو و کتیرا ساخته می شود و رنگ زمینه را شامل میشود. رنگ دوم قرمز می باشد که از زاج سفید (نوعی سنگ) و روناس (نوعی گیاه) است و آن را با کتیرا میجوشانند تا رنگ قرمز به دست آید.

بدین ترتیب، رنگ سوم آبی که از لاجورد و شیره ی انگور و کتیرا، رنگ چهارم زرد از پوست انار شیرین و کتیرا، رنگ سبز از پوست انار شیرین، لاجورد شیره ی انگور و کتیرا تهیه میگردد.

پس از رنگ مشکی که شامل جزییات طرح میشود شروع به ساخت رنگهای دیگر از قبیل قرمز، آبی، سبز و زرد تیره می کنند و رنگ ها با قالب های مورد نظر، ویژه ی آن رنگ، بر روی پارچه نقش می بندند.پس از پایان رنگ آمیزی آنها را به رود فرستاده تا مرحله ی صحرا کاری انجام شود. در مرحله ی صحراکاری، نخست پارچه را در رود میشویند تا رنگهای اضافی از روی پارچه رفته و تمیز شود، سپس چون رنگ قرمز ابتدا صورتی میباشد پارچه ها را داخل پاتیلهای بزرگی که درون آن پوست انار و روناس می باشد، می جوشانند تا رنگ صورتی تبدیل به قرمز شود. سپس پارچه ها را از درون پاتیل نخست به درون پاتیل دوم که مخلوط آب سرد و پوست انار میباشد میریزند تا زمینه ی کار کرم شود و زمینه شفاف شود. آنگاه پارچه ها را در رود میشویند تا رنگهای اضافی پاک گردد و هیچ گونه ماده ی اضافی روی پارچه باقی نماند. سپس روی ماسه های کنار رود پهن میکنند تا بخشکند و آماده ی مصرف می شوند. برخی از نقشهای مهم و قدیمی پارچه قلمکار عبارتند از: بته جقه، بته ترمه، دالبر، درهم ریزه، بند اسلیم، حاشیه پهلوی، گلدان، سرامیکی، حقه ای، سلطنتی، چهار بته امیری، سروی و برخی نقوش حیوانی مانند طاووس، شیر و پرنده.