لنجان

شهرستان لنجان با گستردگی ۱۰۹۶ کیلومتر مربع و ۲۲۶۳۶۲ نفر جمعیت در باختر شهرستان فلاورجان و نیمروز باختری شهرستان اصفهان قرار گرفته است. مرکز این شهرستان، زرین شهر است که ۵۱۰۰۰ نفر جمعیت دارد و در بلندی ۱۷۰۰ متر از سطح دریای آزاد و در فاصله ی ۴۰ کیلومتری نیمروز باختری شهر اصفهان قرار گرفته است. شهرستان لنجان، منطقه ای ناهموار است و تنها بخش کوچکی از این منطقه به صورت باریکه در دره ی زاینده رود قرار دارد. کوههای رخ و بیدکان با بلندی ۲۷۱۰ متر در باختری ترین و نیمروزی ترین نقطه ی شهرستان، مرز شهرستان را با استان چهار محال و بختیاری تشکیل میدهند. در شمال، کوه های زرد مطبخ (۲۴۰۰ متر) بلندی و گاوپیسه (بلندی ۲۳۰۰ متر) مرز شمالی شهرستان به شمار میروند. کوههای سرخ در شمال باختری باغ بهادران و پیرشمس الدین (با بلندی ۲۶۲۵متر) در باختر باغ بهادران و گهواره در نزدیکی زرین شهر و شاهولاک (با بلندی ۲۶۰۰ متر) در حاشیه ی باختری چرمهین، بلندیهای مرکزی شهرستان را تشکیل میدهند. میانگین بارندگی سالانه در این شهرستان ۱۴۰ میلیمتر است، بنابراین، شهرستان سرسبزی خود را مدیون زاینده رود است. چشمه سارها و ۲۵۰ رشته کاریز از دیگر منابع آبرسانی این شهرستان به شمار میروند. گذر زاینده رود از این شهرستان و حاصلخیزی خاک کشاورزی منطقه را رونق بخشیده است. دشت باریکی که کناره های زاینده رود را تشکیل میدهد به شالیزارها تبدیل گشته و برنج را به عنوان اصلی ترین فرآورده های کشاورزی این شهرستان میشناسیم. کشت گندم و جو نیز در منطقه رایج است. باغداری نیز به طور پراکنده در شهرستان وجود دارد و از باغها میوه هایی چون انگور، گردو، بادام، هلو، سیب برداشت می شود. چون پوشش گیاهی در لنجان ناچیز است، کشت علوفه، دامپروری را نیز در شهرستان میسر ساخته است. قطب دیگر اقتصادی شهرستان را صنعت تشکیل میدهد. کارخانه های صنعتی و کارگاه های وابسته، بخش بزرگی از جمعیت شهرستان را در صنعت به کار گرفته است. ساخت یکی از بزرگترین کارخانه های صنعتی کشور، ذوب آهن اصفهان، در لنجان، در سال ۱۳۵۱ خورشیدی و تکمیل و گسترش آن در سالهای ۱۳۵۷، ۱۳۶۷ و ۱۳۷۴ و افزایش ظرفیت تولید آن تا ۲/۲ میلیون تن در سال نوید روزهای درخشش روزافزون صنعت را در این شهرستان میدهد. جز ذوب آهن، صنایع بزرگ و کوچک دیگر در لنجان فعال است، همچون صنایع نظامی، صنایع غذایی، ماشین سازی اصفهان، شرکت نوشابه زرین کولاپ و...

شهرستان لنجان دارای دو بخش مرکزی و باغ بهادران است. شهرستان از هشت شهر به نامهای زرین شهر، فولادشهر، باغ بهادران، چمگردان، ورنامخواست، چرمهین، زاینده رود و سده ی لنجان و پنج دهستان و ۴۴ دهکده تشکیل شده است.

پیشینه ی تاریخی این منطقه به دوره ی ساسانیان باز میگردد. وجود قلعه ی گبر در نزدیکی باغ بهادران این دیدگاه تاریخی را گواهی میکند. پناه بردن فرقه ی اسماعیلیه به این منطقه در دوره ی سلجوقیان و گسترش شهرهای این ناحیه در دوره ی صفویه نشان از اهمیت بالای این منطقه در دوران گذشته دارد. واژه ی لنجان را برگرفته از واژه لنج از ذنچ سغدی به معنای بیرون کشیدن میدانند. بنابراین لنجان به فارسی یعنی محل بیرون کشیدن است و چنان گویند "این جا جنگل بوده که از بریدن درختان آن پس بیرون افتاده است." واژه های دیگری نیز برای این منطقه آورده شده است چون، النجان از النگان که سنگان باشد یا ارم گان.

جاذبه های تاریخی و طبیعی لنجان

گذر زاینده رود از باختر به خاور منطقه، در در ازای ۶۰ کیلومتر، دره ی سرسبز و خرمی را در کرانه های زنده رود، پدید آورده است که جاذبه های طبیعی چشم گیری را در خود نهفته دارد. برای دیدن این جاذبه، دو فصل بهار و پاییز بهترین زمان است تا جامگانی سبز یا قرمز و زرد بر تن این شهرستان زیبا ببینی. پارک ساحلی زرین شهر که جهت قایقرانی و پرورش ماهی مورد بهره برداری قرار گرفته است یا دریاچه ی قایقرانی حسین آباد (از محله های نوبنیاد زاینده رود) و آبشار شاهولاک (در ۹ کیلومتری شهر باغ بهادران با بلندی ۷۰ متر) در سه فصل بهار، تابستان و پاییز مشتاقان بیشماری را به خود جلب میکند.

قلعه کافر یا قلعه گبر در شمال باختر باختر شهر باغ بهادران دشت هموار و باغهای انبوهی وجود دارد که وشمندجان و بشمگون خوانده میشود. در گذشته ای دور این منطقه سمندگان نامیده میشد. آثار تاریخی اندکی در این محل به دست آمده، به ویژه، خمره های سفالینی که در درون آنها جنازه ی مردگان قرار گرفته بود و گواهی بر دیرینگی این منطقه، از دوران پیش از اسلام دارد و چنین به نظر میرسد که با نبود منابع اقتصادی و افزایش جمعیت، مردم اندک اندک به محل کنونی باغ بهادران کوچ کرده اند.

نام باغ بهادران، خود واژه ای است که دوران پیش از اسلام را گواهی میکند. این واژه برگرفته از واژه ی "باغ آذران" به معنای "باغ آتشکده" می دانند. نیز این واژه را از واژه ی "بغ ادران" به معنای خدای بزرگ نگهبان آتش آورده اند. در نزدیکی وشمندجان قلعه ی گبر قرار دارد که در آن آتشکده ای ساخته بودند. این آتشکده به آتشکده ی اصفهان شباهت دارد. قلعه ی گبر در محدوده ی منطقه ی سد چم آسمان واقع است و دسترسی به آن دشوار. تاریخ بنای آن نیز به آغاز سلسله ی ساسانیان میرسد. قلعه ی دیگری نیز در باغ بهادران است که در کناره ی شمالی شهر و در بلندترین نقطه ی آن قرار دارد قلعه ی باغ بهادران دارای چهار برج بزرگ گلی و سه اتاق بزرگ بوده و از بناهای عصر نادری است.

قلعه ی خان لنجان که به گویش محلی خولنجان گویند به فاصله ی اندکی در مقابل کوه پوزه قلعه بزی و ده حسن آباد قرار دارد. این ده هم اکنون یکی از ده های بزرگ لنجان است ولی در دوره سلجوقیه از گستردگی و بزرگی بیشتری برخوردار بوده است. این قلعه که تاریخ بنای آن به روزگار ماقبل سلجوقیان میرسد، مدت زمانی پایگاه پیروان این فرقه بود تا این که به دست سلطان محمد بن ملکشاه فتح گردید و اسماعیلیان قلع و قمع گردیدند. قیام اسماعیلیه در سال ۴۶۸ هجری به رهبری حسن صباح در امپراتوری گسترده ی سلجوقیان شکل گرفت و پیروان صباح پایگاه های مستحکمی برقرار ساختند. لنجان یکی از مناطقی بود که اسماعیلیان جهت سازماندهی قیام خود برگزیدند. نفوذ اسماعیلیه در لنجان ناشی از ورود پیروزمندانه ی احمد بن عبدالملک عطاش، داعی مشهور اسماعیلیه و نماینده ی قدرتمند حسن صباح در پایتخت کشور در سال 464 هجری می باشد. او که سودای تصرف اصفهان، پایتخت دولت سلجوقی و سرنگونی دولت نامبرده را در سر داشت با درک از موقعیت مناسب جغرافیایی لنجان، ضمن گرفتن قلعه ی شاه دژ در خان لنجان و گزینش آن به عنوان ستاد فرماندهی خویش، این منطقه را به مرکز فعالیت های سیاسی و نظامی خویش تبدیل نمود. لیکن این حاکمیت کوتاه بود و سلطان محمد سلجوقی با لشکرکشی گسترده که به انتقام خون پدر خویش، ملکشاه، صورت داد، پایان تلخی برای مردم رقم زد. سلطان سلجوقی در سال 500 هجری، پس از محاصره ی دراز مدت، قلعه ی شاه دژ را گرفت و احمدبن عبدالمالک عطاش را به قتل رساند و به دلیل حمایت همه جانبه ی مردم لنجان از اسماعیلیان، به کشتار مردم این سامان و ویرانی کامل در منطقه پرداخت.

گاه دستگیری داعی اسماعیلی را در شاه در اصفهان نیز گفته اند. قلعه ی شاه دژ بر فراز کوه صفه، نزدیکترین کوه به اصفهان است از مرگ ملکشاه به دست پیروان فرقه ی اسماعیلیه افتاد و چون کار این فرقه بالا گرفت، در دومین سال پادشاهی سلطان محمد، لشکرکشی بزرگی فراهم آورده شد و پسر عطاش زنده به دست سربازان سلجوقی پس از یک هفته شکنجه و آزار تیر و باران شد هفت روز در شهر آویخته، سپس و سوزانده شد و قلعه شاهدژ که به قلعه ی دیو شهرت دارد، ویران گردید.

مسجد صباحی در نیمروز خاوری زرین شهر مسجدی قرار دارد که با توجه به شواهد موجود توسط اسماعیلیان در دوران چیرگی آنان در لنجان (سده ی پنجم) برای بزرگداشت حسن صباح بنا گردیده و از این رو مسجد صباحی نام گرفته است. از این مسجد، امروزه تنها دو مناره و گنبدخانه باقی مانده است.

پل کله در نزدیکی دهکده ی مدیسه قرار دارد و نام نخستین آن، پل قلعه بوده که به مرور زمان در گویش محلی پل کله خوانده شده است. تاریخ بنای آن به روزگار پادشاهی شاه عباس باز میگردد. این پل کاروان رو راه ارتباطی شمال حاشیه زاینده رود را به باختر از طریق گردنه گاوپیسه مرتبط می ساخته است.