نطنز، اصفهان

شهرستان نطنز از نقاط بلند استان اصفهان به شمار میرود که قسمتهای نیمروزی و باختری آن را رشته کوه کرکس احاطه کرده است. اگرچه از سوی خاور در مجاورت کویر قرار گرفته ولی به واسطه ی بلندی های پیرامون آن و دارا بودن مناطق کوهستانی سرسبز و خرم، هوایی بس لطیف و دلپذیر داشته تناسب و چندانی با کویر نداشته و ندارد، هر چند که از سوی شمال خاوری گاه توفان های ریگ روان آسیب هایی را به روستاهای حاشیه ی کویری میرساند لکن سایر نقاط شهرستان از این هیولای نهفته در امان میباشد. شهرستان نطنز با گستردگی ۳۳۹۲ کیلومتر مربع و جمعیت نزدیک به ۴۵۰۰۰ نفر در شمال شهرستان اصفهان و نیمروز شهرستان کاشان واقع شده است. مرکز شهرستان، شهر نطنز میباشد که در بلندی ۱۶۴۰ متری از سطح دریای آزاد و در فاصله ی ۱۱۰ کیلومتری اصفهان قرار گرفته است. شهرستان نطنز دارای ۲ شهر به نام های نطنز و بادرود، ۲ بخش مرکزی و امام زاده آقاعلی عباس دهستان به نامهای کرکس، طرقرود، برزرود، خالدآباد و امامزاده و ۵۴ دهکده و آبادی است. کشاورزی در شهرستان رایج است و آب مورد نیاز از چشمه ساران و کاریزها فراهم میگردد. فرآورده های کشاورزی آن گندم، جو، لوبیا، پیاز، سیب زمینی، خیار، هندوانه، طالبی، سیب، زردآلو، آلبالو، بادام، گردو، انگور و گلابی است. نطنز به یمن موقعیت مناسب جغرافیایی، از شهرهای کهن ایران به شمار میرود، به ویژه در دوره ی ساسانیان شاهراههای کاروانی جنوب کشور بیشتر از خاک نطنز عبور می نموده اند.

در دوران سلجوقیان و صفویه سرزمین نطنز یکی از دو شاهراههای مهم پایتخت و در مسیر آمد و رفتهای بسیار بوده و خوشی و نیکی آب و هوایش همواره پادشاهان را به سوی خود کشانده است. این شهرستان، از منابع معدنی سرشار برخوردار است و دارای معادن سنگ گرانیت، مرمریت و تراورتن است. گرانیت نطنز از شهرت جهانی برخوردار است. و پس از آن، کشاورزی، دومین منبع درآمد شهرستان به شمار میرود. تحفه نطنز، گلابی معطر و بی همانند آن، شهرت فراوانی دارد.

گنبد باز؛ هنگامی که از جاده ی اصفهان وارد شهر نطنز میشویم، بر فراز قله ای مشرف بر شهر نطنز، در سوی باختری شهر، برج یا گنبدی باشکوه چشم های جویای همگان را به سوی خود جلب میکند که به گنبد باز شهرت یافته است. این بنای آجری دارای طرحی هشت ضلعی است و بر هر ضلع آن تاق نمایی بلند به شکل ایوان قرار گرفته است و گویا بر فراز آن گنبدی وجود داشته که هم اکنون فرو ریخته است. دلیل نامگذاری آن را به گنبد باز چنین عنوان میکنند که محل دفن باز شکاری و محبوب شاه عباس نخست صفوی بوده است و بنای ساختمان را نیز به دوران پادشاهی وی منتسب می دانند.

مسجد جامع نطنز؛ در ورای باغستان های سرسبز مرکز شهر نطنز، مناره ای سر به فلک کشیده در کنار گنبدی هرمی شکل آجری به چشم می آید که هر بیننده را بر رفتن به سوی مسجد جامع و خانقاه شیخ عبدالصمد راهنمایی می نماید. بنای مسجد جامع نطنز به روزگار دیلمیان باز میگردد که در روزگار ایلخانان مغول مورد مرمت قرار گرفته و در روزگاران صفویان، مسجد بازسازی و دارای طرح چهار ایوانی شده است. مسجد جامع آسیب های فراوانی را به خود دیده و از تزیینات گچبری آن، چندان اثری بر جای نمانده است لیکن جزییات به جای مانده، خود گواهی بر شکوه و عظمت هنری بنا در روزگاران گذشته است. مسجد در جانب خاوری و شمالی و جنوبی دارای دو طبقه فضای سرپوشیده ی آجری است که بر زیبایی آن افزوده است. مناره ی مسجد جامع بر خلاف خود مسجد همچنان شکوه و عظمت هنری اش را حفظ نموده است. این مناره از دوران ایلخانی است و دارای تزیینات کاشی کاری معرق بسیار است که شباهت بسیاری به دو مناره ی نفیسی دارالضیافه و مناره ی باغ قوشخانه ی اصفهان دارد کاشی های نفیس معرق آن به رنگهای آبی لاجوردی، فیروزه ای و مقرنس های بسیار زیبا و ظریف بر پایه ی تاج مناره آراسته به کاشی های معرق بر زیبایی مناره افزوده است.

خانقاه شیخ عبدالصمد؛ چسبیده به مسجد جامع نطنز و روبه روی چنارهایی کهن سال، خانقاه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی قرار گرفته است. این خانقاه را سردری باشکوه و بلند با کاشی کاری بسیار نفیس به رنگهای فیروزه ای و لاجوردی و کاشی نوشته ها و اجر نوشته هایی به خط ثلث و بنایی برجسته آراسته است و از زیباترین سردرهای موجود از سده هشتم هجری (دوره ایلخانی) در ایران میباشد که در کمال سادگی در نوع تزیینات، با رعایت تناسب عناصر تزیینی، کاشی نوشته های برجسته ثلث و بنایی، کاشی نوشته های کوفی در درون تاق نماهای سردر، مقرنس کاری های ظریف آراسته به کاشی معرق، در زمره ی زیباترین سردرهای بناهای ایران زمین به شمار می رود. گنبد خانقاه از نوع گنبد هرمی (هشت ضلعی) میباشد که نمای خارجی آن را کاشی کاری آراسته و درونش را مقرنس های گچبری شده آجر نوشته هایی به خط ثلث مزین ساخته است. مقبره شیخ عبدالصمد در درون گنبدخانه قرار گرفته که پوشش آن را کاشی های هفت رنگ تشکیل می دهد.

محراب مسجد میر نطنز؛ در یکی از محله های باختری شهر نطنز به نام میر، مسجدی با سردر بلند، از نوع تاق ضربی آجری، قرار دارد و نام مسجد به نام محله، مسجد میر است. تزیینات ارزشمند مسجد را پس از سردر، محراب گچبری آن تشکیل میدهد که به نقوش گل و بوته و دو آجر نوشته ی برجسته به خط ثلث آراسته است. محراب گچبری مسجد مربوط به دوران سلجوقیان می باشد.

دهکده ی افوشته در نیمروز شهر نطنز قرار گرفته است و دارای جاذبه های تاریخی ارزشمندی از دوره ایلخانی و تیموری می باشد. در این دهکده بقعه ی سیدحسن واقف، به صورت برج آرامگاهی هشت پهلو و پوشش گنبدی قرار دارد، همچنین بقعه ی میرسید، بنایی هشت پهلو با گنبدی فیروزه ای بر دامنه کوه، مسجد جامع، حمام، شربت خانه، سرداب، آب انبار، سردر خانقاه و حسینیه سخن از دیرینگی این سامان دارد.