دهکده ی ابیانه

در جاده ی کاشان-نطنز، در نزدیکی پل هنجن، جاده ای فرعی به سوی باختر جدا میشود و پس از فاصله ی کمی این راه به دره ی سرسبز باصفایی میرسد که پس از گذشتن از روستاهای یارنه، کمجان، برز و طره به روستای ابیانه وارد می شود. میتوان گفت این روستای تاریخی در زاویه ی شمال باختر کوه کرکس نطنز و در انتهای برزرود واقع شده فاصله ی آن تا هنجن ۲۲ کیلومتر میباشد. و بلندی روستا از سطح دریای آزاد ۲۱۰۰ متر و بلندی بلندترین قله ی جنوبی مشرف بر روستا ۳۳۰۰ متر میباشد. در گویش مردم روستا، نام آن ویونه و ایشان خود را ویانه ای مینامند و میگویند وی همان بید است و واژه ی ویانه از بیدانه و بیدستانه و بیدزار است. بنای خانه های روستا، بر روی دامنه شمالی دره با شیب تند و بر بستری از سنگهای رسوبی واقع شده اند. ساختمان خانه ها از خاک سرخ منحصر به محل و با الگو و اسلوب ساختمانی محلی و در یک سطح محدود و به صورت پلکانی و مشرف بر یکدیگر ساخته شده اند. دیواره ی شمالی روستا را کوه زیبایی تشکیل میدهد که بر فراز آن دژی از روزگاران کهن واقع شده است. ابیانه روستایی در دامان کوه کرکس، بافت ساختمان خانه ها به رنگ اخرایی، ریزه کاری هایی که در هنر چوبی ساختمان در و پنجره های خانه ها و هنر چوبی آن به کار رفته، برخورد با مردمی با چهره ای مصمم، جامه های محلی ویژه ی زنان، با گویشی خاص، در کنار روستاهای ماسوله، کندوان و میمند چهار روستای تاریخی و زیبای ایران را تشکیل می دهند. از بنای نخستین روستا اطلاع چندانی در دست نیست. لیکن روستا، سده های متوالی را در یک نقطه دور از شاهراه عمومی در آرامش پشت سر گذاشته است. آثار دوران آرامش را در ساختمان خانه ها میتوان تشخیص داد. خانه ها در هر زمان با مصالح محلی بنا پایه و اساس دیوارها تا آنجایی که و برف زمستان به آنها آسیب نرساند با سنگ ملات گل و آهک و بقیه با خشت ساخته شده است. افزون بر خاک، سرخ کاربری چوب نیز در روستا زیاد بوده است. در مجموع بافت ساختمانی روستا به سه دوره ی سلجوقی، صفویه و قاجاریه تقسیم می گردد. از آثار دوره ی سلجوقی میتوان به مسجد جامع که تاریخ آن ۴۷۷ هجری است و با اسلوب خاص و با به کارگیری هنر چوب سازی ساخته شده است. تاریخ بنای ساختمان اصلی، محراب، منبر، ستونها و سرستونهای وسط سالن بزرگ مقارن با پایتخت قرار دادن اصفهان است. نبود آفت موریانه باعث میگردید استحکام بنا در و پنجره ها و اسکلت ساختمان تا سده های متوالی حفظ گردد. در ورودی مسجد جامع ابیانه که با چوب گردوی قهوه ای رنگ ساخته و با حکاکی بسیار زیبایی پرداخته شده از زیبایی محسوسی برخوردار است. محراب و منبر مسجد نیز از چوب گردو و به صورت منبت کاری شده میباشد که آیاتی از قرآن را در بردارد. در سقف مسجد نیز چوب گردو به کار رفته که بر روی آن طرحها و نقش های منظم هندسی قابل رؤیت است.

در دوران صفویه، هنگامی که پادشاهان این دودمان برای ییلاق به نطنز می رفته اند، برخی از درباریان و بزرگان در ابیانه اقامت میکردند و باعث رونق منطقه شدند. از این رو خانه ها نیز بزرگتر شدند و خانه های چهارصفه بنا شدند به این ترتیب که در چهارسوی اصلی خانه، چهارصفه موازی و قرینه پیش بینی گردید و در زوایای چهارگانه صفه ها، اتاقهای نشیمن زمستانی و انباری به وجود آمد. ورودی خانه ها نیز بزرگتر و آراسته تر گردید. فضای گسترده ی چهارصفه در زندگی مردم ایجاب میکرده که به هنگام عروسی یا عزا، توان پذیرایی از مردم روستا را دارا باشند. در دوران پس از صفویه یک رکود کلی در وضع عمومی مردم پدید آمد و تا پایان دوره ی قاجاریه ادامه یافت. بافت ساختمان کلی ده نیز دچار ناهماهنگی گردید و مصالح ساختمانی نیز تغییر یافت. روستای ابیانه از سال ۱۳۵۴ خورشیدی (30/5/54) به ثبت رسید و اقدامات مرمتی در مجموعه صورت پذیرفت.

قلعه ی طرق؛ در ۳۵ کیلومتری نیمروز نطنز (جاده ی قدیم اصفهان-نطنز) و در دهکده ی طرق قرار گرفته است. قلعه دارای سه طبقه با اتاق های فراوان و دالان های پرپیچ و خم میباشد. قلعه از یک سو به برکه آبی بزرگ و از سوی دیگر به دره ای ژرف محدود می گردد. بلندی دیوارهای آن ۸ تا ۱۲ متر میباشد و تاریخ بنای آن به روزگار اشکانیان و ساسانیان باز می گردد.

امام زاده آقاعلی عباس و شاهزاده محمد با درود؛ در فاصله ی هشت کیلومتری شمال خاوری شهر بادرود و در حاشیه ی کویر با گنبدی بلند و شلجمی قرار دارد. این مجموعه از مهمترین زیارتگاه های شهرستان نطنز به شمار میرود و در تمام روزهای سال و به ویژه در روزهای سوگواری ماه صفر پذیرای هزاران مشتاق و دسته های عزاداری است. این مجموعه دارای مسجد، بازار، انبار، حمام، حسینیه، زائرسرا و دیگر امکانات رفاهی می باشد. سردر ورودی امام زاده، الگویی از سردر خانقاه شیخ عبدالصمد نطنز در اندازه و کاشی کاری دارد و گنبدخانه از درون دارای تزیینات نقاشی، گچبری و ازاره هایی از جنس مرمر سبز خوش رنگ می باشد.

سوغات نطنز؛ روزگاری این سرزمین دارای کارگاه های سفالگری مشهوری بود که هم اکنون تنها یک کارگاه در نزدیکی مسجد جامع نطنز باقی است. سفالینه های این کارگاه، با مصالحی از جنس پودر سنگهایی چون سیلیس، کائولن و... ساخته می شود و هنرمند به صورت برجسته کاری نقش هایی نمادین (برگرفته از طرحهای سردر خانقاه شیخ عبدالصمد) و نقشهای جانوری، گل و گیاه و پرنده و شعر سهراب سپهری بر روی سفالینه ها می آفریند.