کاشان، شهری در کناره کویر (قسمت1)

کاشان، شهری در کناره کویر (قسمت1)

شهرستان کاشان، با گستردگی 7955 کیلومتر مربع، افزون بر 302000 نفر جمعیت را خود جای داده است. این شهرستان در شمال استان اصفهان، در خاور استان مرکزی و در نیمروز استان قم واقع گردیده است. شهرستان کاشان دارای 4 بخش (مرکزی، قمصر، نیاسر و برزوک)، 6 شهر (کاشان، قمصر،نیاسر، مشکات، جوشقان و کامو، برزوک) و 9 دهستان می باشد.

در این شهرستان تنها رود قمصر جاری است که از کوه های کرکس سرچشمه می گیرد. کوه های کرکس در این شهرستان از شمال باختری رو به نیمروز خاوری دارد که مهم ترین قله های آن کرکس با 3950 متر بلندی از سطح دریای آزاد است. گرچه بخشی از شهرستان را کوهستان و بخشی را کویر پوشیده است، لیکن زمین های قابل کشت آن، میوه های گوناگون، غلات و حبوبات مختلف را در دل خود پرورش می دهد.

قسمت بیشتر زمین های این شهرستان زیر کشت گندم، جو، پنبه، گوجه فرنگی، صیفی کاری، سبزی کاری، سیب و انگور است.

افزون بر آن پرورش گل رز در قمصر، هندوانه و طالبی، انار فین و راوند، عطر و گلاب قمصر، از شهرت ویژه ای برخوردار است.

گوهری پنهان در کناره ی کویر، کاشان شهری در کناره کویر مرکزی است که پشت به کوهستان کرکس دارد. گستردگی این شهر 2100 هکتار و در 51 درجه و 37 دقیقه درازای خاوری، 33 درجه و 59 دقیقه پهنای شمالی قرار دارد. بلندی این شهر از سطح دریا میانگینی در حدود 950 متر می باشد. کاشان از نقطه نظر جغرافیایی در شمال استان اصفهان قرار گرفته که به لحاظ قرار گرفتن در کناره ی کویر، آب و هوای آن گرم و خشک می باشد و در واپسین ساعات روز، به واسطه ی ورزش بادی که از کوه های کرکس جریان می یابد، از هوای معتدل و مطلوبی برخوردار می گردد. جمعیت کاشان براساس آخرین سرشماری، بیش از ۲۰۰ هزار نفر برآورده شده است. کاشان تاریخچه ای به دیرینگی ایران زمین دارد. آن چنان که یکی از کهن ترین تمدنهای ایران که تمدن سیلک نامیده میشود را در جوار این شهر همچنان بر جای میبینیم. در حدود هزاره ی پنجم پیش از میلاد، مردم سیلک پایه و اساس تمدنی را بنیان نهادند که اکنون پس از گذشت نزدیک به ۷۰۰۰ سال در برابر آثار سفالینش شگفت زده می شویم. این شهر با تاریخ کهن خود دارای جاودانه های تاریخی فراوانی بوده که افسوس در اثر زلزله های پی در پی ویران شده یا آسیب دیده اند. لیکن با این وجود، شکوه و عظمت بناهای باقی مانده در اندازه ای است که آن را اصفهان کوچک نیز نامیده اند.

تپه های سیلک

در جنوب باختری کاشان و در نزدیکی جاده کاشان به فین قرار گرفته اند، در واقع از دو تپه ی اصلی که به فاصله ۶۰۰ متری از هم قرار دارند، تشکیل میشوند. کاوش های باستان شناسی بر روی این تپه ها به سرپرستی رومن گریشمن فرانسوی صورت گرفته که دامنه ی تاریخی تپه ها را به هزاره پنجم پیش از میلاد میرساند براساس مقایسه ی اشیای به دست آمده با اشیای شوش، موسیان، گیان و تپه ی حصار دامغان، کهن سالی و دیرینگی سیلک نسبت به این نقاط مشهود است. اگر بخواهیم سیر تدریجی تمدن بشر را مرور کنیم، این مکان، یکی از کهنترین نقاط ایران زمین است که تمدن در آن شکل گرفته است. کاوش ها طی سه مرحله در این تپه ها انجام گرفته که مرحله ی نخست حفاری در سال ۱۹۳۳، مرحله ی دوم در سال 1934 و مرحله ی سوم در سال ۱۹۳۷ میلادی بود. نتیجه این کاوش ها، شناسایی ۱۷ دوره ی فرهنگی در تپه ها بود که قدیمیترین آنها به هزاره پنجم پیش از میلاد میرسد و استقرار انسان را تا پایان هزاره ی سوم پیش از میلاد نشان میدهد و پس از یک دوره فترت نزدیک به هزار ساله، زندگی در آنجا از سر گرفته شده است.

اگر یکی از تپه ها را تپه مرکزی و دیگری را دو گورستان به نام های A و B بنامیم، این دو گورستان به طور حتم مربوط به اقوام تازه وارد به فلات مرکزی ایران، یعنی آریاییان، می شود که گورستان B در برگیرنده ی فرهنگ ماد معرفی شده و در آن گورستان بیش از یکصد گور شناسایی گردیده است..

کویر مرکزی ایران باقی مانده ی دریاچه ی بزرگی بود که از فرو نشستن آب دریاچه، پیرامون آن جلگه های کوچک و حاصلخیزی و مردمان این ناحیه، این دشت تازه آمده پدید را برای اقامتگاه خود برگزیدند که قدیمی ترین آثار پیدا شده مربوط به همین دوران است. اینان نخستین خانه های خود را در این مکان بنا نمودند که کلبه هایی از جنس نی بوده و درزهای آنها را با گل پر مینموده اند. ساکنان نخستین آن به شکار می پرداختند. سپس به کشاورزی روی آورده بودند، چنان که کشف ابزارهای تراشیده ی سنگی نمونه بیلهای نخستین برای شخم زدن، این امر را ثابت می کند. سپس به اهلی کردن چهار پایانی چون گاو، بز و بره پرداخته اند. در عین حال شکار حیوانات همچنان دنبال می شده است. در دوره ی بعد، نخستین خانه های گلی پدید آمد و اندک زمانی بعد چرخ کوزه گری و کوزه، سایر نیازمندیهای مردمان این دیار را فراهم نمود. کم کم مردم این دیار با سایر نقاط ارتباط پیدا کردند و این رفت وآمدها و تبادلات رو به افزایش نهاد. لیکن معلوم نیست چرا ناگهان تپه ی شمالی متروک گشت و استقرار مردمان در بخش جنوبی آغاز گردید.

قشری خاکستر بر روی لایه های حفاری شده، نشان از آتش سوزی میدهد که موجب نابودی استقرار قبلی بشر شده بوده است. این رویداد شاید در اثر تهاجم و یورش بیگانگان بوده است. خلاصه آن که در آخرین مرحله ی تمدن سیلک میتوانیم استقرار قومی را ببینیم که صدها سال بعد پایه گذار مرحله ی درخشانی از تاریخ ایران و بشر گردید. یعنی اقوام آریایی که پس از ورود به فلات ایران در نقاط مرکزی آن جای گیر شدند و تمدن خود را بر مردمان بومی تحمیل کردند. سفالینه های سیلک که امروزه زیور بیشتر موزه های ایران و جهان است را از بهترین و قشنگترین نمونه های سفال سازی می دانند. همزمان با سفال گری، صنعت فلزکاری نیز به سرعت پیشرفت نمود و ابزارهای مسی جای دست افزارهای سنگی را گرفتند. کم کم، اشیای آرایشی از قبیل سنجاقهای بزرگ مسی، دانه های عقیق، فیروزه، سنگ لاجورد، یشم و مدالهای صدف رو به فزونی نهادند.

اختراع مهر سنگی و انتشار سریع آن، گام بزرگی در پیشرفت تمدن به شمار آمد و آغاز تمایل به پیروی از اصل مالکیت انفرادی را موافقت نمود. داد و ستدهای محلی از رونق و تبادلات فرهنگی، تجاری با نقاط دوردست آغاز گشتند. با مشاهده ی نقوش فراوان اسب و گردونه بر روی سفالینه های گورستان B، همچنین شمشیرهای آهنی، ساز و یراق اسبها، همه و همه هجوم اقوام مهاجم را به سیلک اثبات میکنند. این اقوام مادها بودند که به زور وارد ناحیه سیلک شده، رسم عادات پیشین را برانداختند. مادها قریب به و دو سده در این مکان زندگی کردند و آخرین دوره ی زندگی را در سیلک به پایان رساندند. لازم به توضیح است که کاوشهای اخیر فرضیه ای را مبنی بر وجود زیگورات در سیلک عنوان نموده است. به ویژه تپه ی مرکزی سیلک مورد بررسی قرار گرفته و هنوز به نتیجه نهایی و اثبات نرسیده است.

در حال حاضر شمار دو اسکلت، یک مرد و یک کودک که گویا بر اثر ریزش سقف کشته شدهاند در محل اکتشاف به نمایش گذاشته شده که مربوط به هزاره ی چهارم پیش از میلاد مسیح می باشند.