خوانسار

این شهرستان با گستره ای برابر با ۸۹۲ کیلومتر مربع در باختری ترین نقطه ی استان اصفهان قرار دارد و جمعیت آن افزون بر ۳۲۰۰۰ نفر برآورد میشود. شهر خوانسار، مرکز شهرستان خوانسار است. این شهر ۲۲۰۰۰ نفر جمعیت دارد و بلندی آن از سطح دریای آزاد ۲۱۰۰ متر است. شهر خوانسار در فاصله ی ۱۴۰ کیلومتری شمال باختری شهر اصفهان قرار گرفته است. شهرستان را کوههای زاگرس فرا گرفته است و آب و هوای آن را به صورت ییلاقی درآورده، آن چنان که زمستانهای سرد و تابستانهای خنک و معتدلی دارد. از جمله بلندیهای این شهرستان کوههای گلستان، شنستان، پنج پنجه، سرخ، الشگر، چهل گزی، تیر، اشکی، گرماب، گرگاب و برجی را میتوان برشمرد که در زمستانهای سرد جامگانی سپید از جنس برف و در تابستانها جامگانی سبز از جنس سبزه و طراوت را بر تن میکنند و سیمایی بس دیدنی را بر منطقه ارزانی میدارند. این شهرستان برای غار نوردان نیز جاذبه هایی ویژه دارد؛ غار اشکفت یا اشکافت (در نیمروز خاوری خوانسار) از جنس غارهای آهکی و غار دیگری در دره ی خاردون، در کوه هیکل نیز غار آهکی است. همچنین در پنج کیلومتری غار اشکفت، غار کوچکی به سان اتاقک در دل سنگها ایجاد شده که دهانه ی آن بر اثر فرسایش زمان، به سیمای ستون بزرگی درآمده که شبیه به پیکر انسانی ایستاده با کلاه لبه دار است.

گلستان کوه در بین بلندیهای شهرستان، از زیباترین جاذبه های طبیعی استان به شمار میرود. این کوه در نیمروز شهرستان خوانسار، در مسیر جاده ی خوانسار به فریدن قرار گرفته و سراسر پوشیده از پیاز وحشی (موسیر) و گلهای رنگارنگی چون لاله های واژگون (قرمز و زرد) و لاله ی کوهی است و چشم اندازی بسیار زیبا را در پایان فصل بهار و در طول تابستان می آفریند، در این میان، اردیبهشت ماه و خرداد ماه را میتوان بهترین زمان برای تماشای این فرآورده ی طبیعت خدادادی دانست.

مهمترین رود جاری در این شهرستان، رود خوانسار است که از نزدیکی دهکده ی قلعه بابا در فاصله ی ۱۲ کیلومتری نیمروز خوانسار سرچشمه گرفته و با جهتی نیمروزی - شمالی به سوی گلپایگان جریان مییابد. در خوانسار رود دیگری به نام رود قبله جاری است که سرچشمه ی آن در منطقه ی اناربار است. از چشمه های خوانسار نیز میتوان به چشمه های پیر (در پارک سرچشمه)، چشمه ی جیدا (در محله ی شیرک)، چشمه ی مرزنگوش، چشمه ی قبله، چشمه ی علی خان، چشمه ی یهودیا و چشمه ی آخوند اشاره نمود. وجود کوه های بلند و برفگیر و جریان چشمه سارهای فراوان، خوانسار را از وجود چمنزارهای سرسبز و خرم با گلهای رنگارنگ غنی ساخته است. در این شهرستان، گونه های گیاهی فراوانی رشد و نمو می کنند که به آسانی میتوان آنها را یافت، از جمله گیاهان زینتی، دارویی، خوراکی و صنعتی را میتوان برشمرد. شهرستان خوانسار، سرزمینی کوهستانی است، از این رو، کشاورزی در آن چندان گسترش نداشته است و مردم بیشتر به باغداری و دامداری مشغول هستند. فرآورده های بخش کشاورزی آن را گندم، جو و سیب زمینی و میوه هایی چون گلابی، سیب، زردآلو، انگور، بادام و گردو تشکیل میدهد. خوانسار به یمن داشتن چمنزارهای سرسبز، گلهای رنگارنگ و گیاهان خوشبو به یکی از تولید کننده های گواراترین و مرغوبترین عسل کشور تبدیل شده است و عسل آن، از فرآورده های صادراتی شهرستان و استان به شمار میرود. نام خوانسار را برگرفته از دو واژه ی «خان» به معنای چشمه و «سار» به مفهوم فراوان آورده اند و بدین ترتیب خوانسار یعنی سرزمین چشمه های بیشمار است و از دیدگاه نوشتاری به شکل های خانسار، خونسار، خوسار و خانیسار نیز می نویسند.

پیشینه ی تاریخی آن به روزگار پیش از اسلام باز میگردد. بازمانده های آتشکده ی تیر بر فراز کوهی در نزدیکی دهکده های قودجان و نیایشگاهی به نام هیکل در کوه تیر، گویای دیرینگی این دیار کهن است. کهنترین مدرکی که از سابقه ی زندگی بشر در خوانسار به دست آمده مربوط به روزگار کوچ گروهی از پیروان آیین یهود به خوانسار است. در بخش نیمروزی شهر خوانسار، محله جهودا یا جیدا (در گویش محلی) بیانگر این رویداد تاریخی است. با ورود مسلمانان به این سرزمین، مردم این سامان به اسلام گرویدند. در یورش مغولان و در تهاجم خونبار تیمور لنگ، گروه بسیاری از مردم آن کشته شدند. با گزینش أصفهان به پایتختی دولت صفویه، خوانسار نیز رو به گسترش نهاد. هنگامی که ارمنیان به أصفهان کوچ کردند، شماری از ایشان در دهکده ی دوش خراط خوانسار اقامت گزیدند و کم کم از آن جا به فریدن و أصفهان کوچ نمودند. ان شهرستان همچنان مجذوب کوچ طایفه های دیگری همچون گورجیان و ترکان فریدن و عربان بوده است. در هنگام یورش أفغان ها به این سامان، گروهی از ایشان در خوانسار ماندگار شدند.

جاذبه های طبیعی و تاریخی، از جاذبه های طبیعی شهرستان می توان به طبیعت زیبای گلستان کوه (در نیمروز شهرستان) و پارک سرچشمه ی خوانسار (در دامن کوهستان و در کنار شهر خوانسار) اشاره کرد. از جاذبه های تاریخی آن میتوان به بازمانده های آتشکده ی تیر در کوهی به همین نام و نیایشگاه هیکل اشاره کرد که از روزگار پیش از اسلام به یادگار مانده است. پل ساسان یا پل ساسون (در شمال خاوری دهکده ی تیدجان و نیمروز دهکده ی وانشان) از روزگار ساسانیان به جای مانده است که در دوران اسلامی بارها مرمت گردیده است لیکن سیلهای ویرانگر همواره پل را به ویرانی سوق داده است که امروزه، تنها بخشهای کناری پل برجای مانده است.

تپه ی نوگل در میان دهکده ی رحمت آباد، در دهستان کوهسار (جاده ی خوانسار به علویجه) قرار دارد و گویا ارگی از روزگاران پیشین بوده است که بخشی از آن بر جای مانده و از آن به عنوان آغل گوسفند بهره میگیرند. جنس خاک تپه به مردم آن روزگار اجازه میداده است تا در دل آن اتاقها و فضاهای لازم را بتراشند و در آن اقامت نمایند. از دیدگاه مکان و محل، میتوان گفت که شاید از این ارگ در دوران گذشته به عنوان پناهگاه استفاده شده باشد و دروازه ی آن را با درهای سنگی بزرگی می بسته اند.

مسجد جامع خوانسار (در نیمروز خاوری شهر خوانسار) از روزگار صفویه با محراب گچبری شده ی آن از دیگر دیدنیهای خوانسار به شمار میرود که در کنار مدرسه ی مریم بیگم رونق این شهر را در دوره ی صفوی به نیکی گواهی میدهد. این مدرسه در روزگار زمامداری شاه سلیمان صفوی بنا شده است و به مدرسه ی علوی نیز شهرت دارد. آرامگاه باباپیر یا شیخ اباعدنان (در نیمروز باختری شهر خوانسار) در پارک سرچشمه از دیگر یادگارهای روزگار صفوی است، هرچند که شیخ عدنان، عارفی است که در سدهی ششم هجری می زیسته است، لیکن بنای کنونی با گنبد هرمی و دوپوش آن به شکل دوازده پهلو که فاقد تزیینات کاشی کاری است، در دوره ی صفویه بنا شده است. در آرامگاه، شش تن از مشایخ و عارفان دیگر نیز به خاک سپرده شده اند. خانه های تاریخی چون خانه ی ابهری و خانه ی حبیبیان با معماری ویژه ی اقلیمی خوانسار و ساختاری چهار فصل در نوع خود دیدنی و جالب هستند خانه ی جعفری، خانه ی ملکی، حمام سرچشمه، حمام نو، آسیاب باقری، کاروانسرای باقری، کبوترخانه های دهکده ی قودجان و گورستان تاریخی خوانسار نیز از جاذبه های دیگر خوانسار به شمار میروند از یهودیان نیز دو کنیسه و یک حمام برجای مانده است. صنایع دستی و سوغاتیهای خوانسار؛ در دوره صفویه این شهرستان از جایگاه ویژه ای در صنایع دستی برخوردار بود، به ویژه در صنعت نساجی که تولید کننده ی پارچه ای معروف بود که به چیت خوانساری شهرت یافت. همچنین در تولید قاشق (چوبی)، منبت کاری، سفال گری و قالی بافی نیز ایفای نقش نمود. امروزه خوانسار را میتوان به عنوان تولید کننده ی عسل و خشکبار در استان یاد کرد که فرآورده های آن به دیگر شهرستانهای استان و استانهای دیگر کشور صادر میگردد و در اقتصاد شهرستان و شکوفایی آن نقش به سزایی دارد.